Verba Sacra online już za nami ! 20 września o 17:00 przedstawiliśmy premierę pierwszej edycji Verba Sacra Online. Była to okazja do zobaczenia Księgi Judyty w mistrzowskiej interpretacji Barbary Bursztynowicz. Scenariusz i reżyseria: Przemysław Basiński. Zdjęcia i montaż: Michał Bernardyn. Komentarz: dr Joanna Kiersztejn. Prezentacja jest dostępna w całości na naszym kanale YouTube https://www.youtube.com/verbasacraonline . Poniżej komentarz dr Joanny Kiersztejn.
Za chwilę usłyszymy historię pięknej i niezależnej kobiety, która zdaje się łamać pewne stereotypy przypisane jej płci, jednocześnie pozostając wierną tradycyjnej pozycji kobiety izraelskiej. Zobaczymy portret pobożnej kobiety, wiernej żony dobrego męża, trwającej w samotności po jego śmierci, która w sytuacji zagrożenia dla Izraela roztacza swoje kobiece wdzięki, uzbrojona w spryt i odwagę zabija, dodajmy dość brutalnie, przywódcę wroga, by zaraz potem znów stać się spokojną, pobożną wdową.
I niewątpliwie jest przez to bardzo intrygującą postacią biblijną, inspirującą różnorodnych artystów, zarówno malarzy jak i pisarz. Dlaczego autor wybrał akurat tę postać jako bohaterkę księgi? Jaki był cel napisania tej historii i co mówi nam ona o człowieku w relacji do Boga?
Chcąc odpowiedzieć sobie na te pytania przyjrzyjmy się pewnym cechom księgi. Na początek zbadajmy tło historyczne.
Nakreślone w księdze tło historyczne jest bardzo niespójne. Już w pierwszym zdaniu czytamy:
Był dwunasty rok rządów Nabuchodonozora, który panował nad Asyryjczykami w wielkim mieście Niniwie.
Z dalszej części dowiadujemy się, że Izrael właśnie wrócił z niewoli babilońskiej i z trudem odbudowuje swoją państwowość i narodowość. I to budzące się do życia państwo jest zagrożone kolejnym najazdem silnych wojsk, na czele których stoi nieobliczalny wódz. Jednocześnie tym, który jest przyczyną tej tragicznej dla Izraelitów sytuacji jest Nabuchodonozor, tylko nie król babiloński, którego znamy z innej historii Izraelitów, ale król asyryjski, który chce, aby wszyscy uznali w nim boga. Ziemie Izraela zatem najeżdżają Asyryjczycy, pod wodzą bezwzględnego dowódczy Holofernesa. Możemy domniemywać, że był on Persem[1], gdyż jego imię jest perskim tytułem przysługującym namiestnikowi królewskiemu. Podane miasto Niniwa w tamtym czasie powrotu z niewoli babilońskiej, już nie istniało. Ta niezgodność historyczna od wieków budziła zdziwienie i pewne zamieszanie wśród badaczy Pisma Świętego. W dodatku, kolejny problem stanowiło miasto Betulia wymienione w księdze, które według autora miało być ostatnim bastionem i przeszkodą dla wojsk w dotarciu do Jerozolimy. Do tej pory nie udało się także ustali, gdzie znajdowało się miasto Betulia, i czy w ogóle istniało.
Przez lata badań nad księgą próbowano jakoś uzasadniać te sprzeczności. Wskazywać na pewne powiązania polityczne między atakującymi narodami czy umiejscawiać w geografii palestyńskiej ewentualnego położenia miasta o podobnych cechach jak Betulia. Wszystko to zdawało się jeszcze bardziej utrudniać zrozumienie księgi niż ją wyjaśniać. Po latach zmagań z historią, najnowsza egzegeza doszła do wniosku, że dane historyczne nie mają w księdze znaczenia. Co więcej, zostały one celowo pomieszane. Wygląda na to, że autor specjalnie pozbierał i powiązał różne elementy z historii i geografii Izraela, wplatając w nie także motywy z tradycji hellenistycznych, by stanowiły one tylko kanwę, dramatyczne tło, do historii Judyty. Dlatego też oprócz nieprecyzyjnego przekazu historycznego także czas akcji nie jest ściśle oznaczony, imiona są symboliczne, a liczby wyolbrzymione.
Oczywiste pytanie, które w tym momencie na pewno przychodzi większości z nas do głowy, to proste, dlaczego. Wydaje się, że dlatego, aby jeszcze precyzyjniej wyrazić prawdę zawartą w tej księdze. Odrzucając dywagacje historyczne i polityczne odbiorca może skupić się na treści księgi, na uniwersalizmie zawartego w niej przekazu. Babilon, Asyria i Presja, to wrogowie nie tylko Narodu Wybranego, ale także świątyni, a skoro tak to i wrogowie samego Boga. Dodatkowo autor konstruując swoją opowieść wykazał się wielkim kunsztem literackim. Wprowadzając w swoją opowieść aluzje historyczne doskonale buduje napięcie między wielką armią, opartą na ludzkiej sile, stanowiącą ziemską potęgę, a kruchą kobietą, reprezentującą mały naród wspierany wszechmocą Boga.
To powadzi nas do kolejnego tematu. Mianowicie jak nazwać w takim razie ten gatunek literacki, który odnajdujemy w tej księdze. Księga jest opowiadaniem biblijnym, które wykazuje swoje inspiracje w opowieściach orientalnych w tym w greckiej noweli[2]. Witanie zwycięzców wieńcami rzeczywiście przywołuje zwyczaj grecki[3]. Zdania co do ostatecznego gatunku literackiego są wśród badaczy Biblii podzielone. Są tacy, którzy uważają go za hagadę, czyli utwór literatury żydowskiej oparty na historii biblijnej, zawierający wyjaśnienia i komentarze. Inni skłaniają się ku temu, aby nazwać je opowiadaniem ludowym, czy wręcz nowelą biblijną w stylu greckim[4]. Księga ta niewątpliwie ma cechy charakterystyczne dla tych gatunków, ale nie brakuje w niej także inspiracji gatunkami biblijnymi między innymi eschatologią i apokaliptyką żydowską (por. Jdt 3,6 – Ap 16,16). Coraz częściej dostrzega się w niej liczne aluzje, ironię czy przenośnię co tym samym zbliża ją bardziej do przypowieści[5]. Wskazuje na to samo imię bohaterki tej księgi, które po hebrajski brzmi Jehudit czyli Judejka. Jako taka reprezentuje nie tylko kobiety swojego narodu, ale także cały naród. Wielokrotnie w Biblii Izrael czy Jerozolima, miały żeńską personifikację[6]. Możemy przypuszczać, że podobnie jest i w tym wypadku.
Tekst powstał na przełomie II i I wieku przed Chr. najprawdopodobniej w diasporze żydowskiej w Persji lub Egipcie[7]. Wspomniane w rozdziale czwartym wersecie trzecim oczyszczanie świątyni jest nawiązaniem do dzieła Judy Machabeusza, stąd też łączy się jej powstanie właśnie z okresem machabejskim. W tradycji żydowskiej czyta się tekst tej księgi w święto poświęcenia świątyni. Choć obecnie uważa się, że księga została napisana po grecku, nie brakuje też hipotez o istnieniu jej wersji w języku aramejskim, którą ponoć dysponował św. Hieronim[8], a która nie przetrwał do naszych czasów. Grecki tekst Księgi Judyty zachował się w trzech recenzjach w Septuagincie[9], które ocalały do naszych czasów. Analiza tekstowa księgi wykazuje wyraźnie, że mimo iż powstała po grecku autor stylizuje swój język na semicki, gdyż kieruje ją do greckojęzycznych odbiorców, mieszkańców diaspory, wiernych tradycji Izraela. Ze względu na późny czas powstania jak i fakt, że napisana została w języku greckim księga ta nie stanowi kanonu Biblii Hebrajskiej. W Kościele Katolickim jednak, szybko znalazła się w kanonie i stanowi zbiór ksiąg, które naukowo nazywamy deuterokanoniczne. Kanoniczność księgi potwierdzały kolejne sobory i dekrety począwszy od dekretu Damazego (ok. 382 r.), a ostatecznie potwierdził ją Sobór Trydencki w 1546 r.
Księga Judyty, podobnie jak Księga Estery podejmuje temat ocalenia Narodu Wybranego przez ręce szlachetnej kobiety. Ze względu na teść księgę tę można podzielić na dwie części. Rozdziały od 1. do 7. stanowią wprowadzenie w opowieść. Z nich dowiadujemy się o królu Nabuchodonozorze, który pragnie ukarać narody za zdradę, o wodzu Holofernesie, który odnosząc kolejne zwycięstwa brutalnie rozprawia się z pokonanymi, a ostatecznie o najeździe owych wojsk asyryjskich na ziemie Izraela i oblężeniu miasta, któremu odcięty został dostęp do wody. Od rozdziału 8 rozpoczyna się druga część, która opisuje piękną wdowę, cieszącą się szacunkiem wśród współmieszkańców. Odziedziczywszy po mężu spory majątek zarządza nim samodzielnie. Kiedy słyszy o planach poddania miasta zaprasza starszych i wypominając im brak zaufania Bogu, zachęca do odwagi i rezygnacji z kapitulacji. Po ich odejściu Judyta podejmuje modlitwę i akt skruchy. Uniżając się przed Bogiem prosi Go, aby uczynił ją narzędziem w swoim ręku. Po modlitwie zakłada na siebie piękne szaty i narażając się na hańbę i śmierć wkracza do obozu wroga. Swą urodą oczarowuje Holofernesa, który zaprasza ją do namiotu. Kiedy ten zasypia, odurzony alkoholem, Judyta odcina mu głowę. Skoro tylko w obozie rozchodzi się wieść o śmierci Holofernesa wojska uciekają w popłochu, a miasto Betulia zostaje wyzwolone. Autor rysując portret pięknej i pobożnej wdowy oraz liczne dzieła pokuty, które podejmują Izraelici na wieść o ataku wrogich wojsk, nadaje swojej opowieści aspekt religijny, który w najeździe wrogich wojsk każe widzieć przejaw walki z Bogiem[10]. Styl życia Judyty, samotnej, religijnej wdowy, przywołuje na myśl ideę życia konsekrowanego wdów, które rozwija Nowy Testament (Łk 2,36-37; Tm 5,3-16), jednak w Starym Testamencie idea ta była nie tylko niepopularna, ale także niezalecana. Można mieć wrażenie, że bohaterka wykracza poza ogólne zasady życia przyjęte i akceptowane w swoich czasach. Nie tylko dlatego, że zabija mężczyznę, gani przywódców, czy zwodzi i uwodzi dla ratowania narodu, ale także dlatego, że sama zarządza majątkiem i rezygnuje z udziału w łupach, które jej zaproponowano.
Kluczem do właściwego zrozumienia księgi są mowy, modlitwy i hymn dziękczynny Judyty. Szczególnie rozdział dziewiąty, w którym to Judyta interpretuje swoje zadanie w duchu tradycji Izraela, jako narzędzie ocalenia. Błaga ona Boga o zbawczą interwencję w obronie słabszych. Przywołując postać praojca Symeona z Księgi Rodzaju (Rdz 34), przypomina ona czytelnikowi o starotestamentalnej zasadzie odpłaty, według której każdy występek musi zostać pomszczony, aby przywrócić porządek sprawiedliwości. Wystąpienie Holofernesa przeciw Narodowi Wybranemu jest wystąpieniem przeciw samemu Bogu, gdyż naród ten ma szczególną z Nim więź. Tym samy jest to największe przestępstwo, przez które niejako sam skazuje się na śmierć. Próba zwiedzenia Izraela na drogę odstępstwa od Boga kończy się dla niego tragicznie, ale i jest w tym też pewna przewrotność. Wódz ginie będąc sam zwiedzionym przez kobietę, która sprowadza na niego śmierć. Judyta natomiast idzie odważnie swoją drogą, gdyż wie, że Bóg wspiera tych, którzy przy Nim trwają. Po zwycięstwie Judyty i wycofaniu się wrogich wojsk, cały naród udaje się do Jerozolimy, aby to Bogu podziękować za ocalenie. Zatem walka, którą stoczyła Judyta była walką o ocalenie Jerozolimy i świątyni, a tym samym była walką o najwyższe wartości. Dlatego to Ojcowie Kościoła w Judycie widzieli takie cnoty jak: pobożność, czystość, miłość ojczyzny, męstwo, radę i roztropność[11]. Judyta zdaje się być przedstawicielką wszystkich kobiet biblijnych Starego Testamentu. Ich cechy zostały zebrane w tej jednej osobie. Odnajdujemy w niej atrybuty takich kobiet z Księgi Sędziów jak Jael (Sdz 4,17-22), czy Debory (Sdz 4,4). Jej pochód na czele kobiet (Jdt 15,13) przypomina z kolei Miriam, siostrę Aarona, z Księgi Wyjścia (Wj 15,20-21) idącą na czele kobiet w dziękczynnym tańcu za ocalenie przed zbrojną pogonią Egipcjan. Judyta podobnie jak Estera podejmuje misję ocalenia własnego narodu. Podobnie jak ona łączy w sobie pobożność i bezgraniczną wiarę w Bożą opatrzność z odwagą. Judyta jest niejako uobecnieniem i przypomnieniem[12] wszystkich niezwykłych kobiet Starego Testamentu. Ale nie tylko to. Tradycja Kościoła widzi w niej figurę Maryi, która miażdży głowę węża, podobnie jak Judyta głowę Holofernesa. W Księdze Judyty, oprócz portretu kobiety, zaprezentowany został także obraz Boga, który jest Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17) stwórcą wszystkiego (Jdt 9,5n.12), niezgłębionym (Jdt 8,13-16) Władcą nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18). To On kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2), gromi wrogów (Jdt 9,10; 13,15; 16,5) i bierze w obronę poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11), a Jego imię brzmi Pan (Jdt 94,2; 9,8).
Całe przesłanie księgi ma charakter uniwersalny i opiera się na przekonaniu, że Bóg nieustannie jest obecny w życiu narodu i w życiu każdego człowieka, i daje mu niezliczone dowody swojej opieki. Niezachwiana wiara w Boga, zaufanie, prowadzi człowiek do zwycięstwa.
dr Joanna Kiersztejn
Literatura:
[1] M. Wojciechowski, Judyta, w Niewiastę dzielną kto znajdzie (Prz 31,10). Rola kobiet w biblijnej historii zbawienia. Red. A. Kubiś, K. Napora, Wydawnictwo KUL, Lublin 2016, s. 141. Zob. także Pismo Święte Sergo i Nowego Testamentu, Edycja św. Pawła, Częstochowa 2009, Jdt 2,4, przypis.
[2] M. Wojciechowski, Judyta..., s. 141.
[3] Zob. E. Zawiszewski, Księgi historyczno-dydaktyczne. Księga Judyty, w: Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Pallottinum, Poznań 1999, s. 222.
[4] M. Wojciechowski, Wpływy greckie w Biblii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012, s. 160.
[5] M. Wojciechowski, Judyta…, s. 142.
[6] Tamże, s. 142.
[7] M. Starowieyski, Tradycje Biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2011, s. 168.
[8] W.F. Harrington, Klucz do Biblii, PAX, Warszawa 1995, s. 343.
[9] E. Zawiszewski, Księgi historyczno-dydaktyczne. s. 221.
[10] Por., tamże, s. 223.
[11] Tamże, s. 223.
[12] M. Wojciechowski, Judyta, s. 144.
Verba Sacra online już za nami ! 20 września o 17:00 przedstawiliśmy premierę pierwszej edycji Verba Sacra Online. Będzie to niepowtarzalna okazja do zobaczenia Księgi Judyty w interpretacji Barbary Bursztynowicz. Scenariusz i reżyseria: Przemysław Basiński. Zdjęcia i montaż: Michał Bernardyn. Komentarz: dr Joanna Kiersztejn. Premiera odbędzie się na naszym kanale YouTube https://www.youtube.com/verbasacraonline . Poniżej komentarz dr Joanny Kiersztejn. Serdecznie zapraszamy!
Za chwilę usłyszymy historię pięknej i niezależnej kobiety, która zdaje się łamać pewne stereotypy przypisane jej płci, jednocześnie pozostając wierną tradycyjnej pozycji kobiety izraelskiej. Zobaczymy portret pobożnej kobiety, wiernej żony dobrego męża, trwającej w samotności po jego śmierci, która w sytuacji zagrożenia dla Izraela roztacza swoje kobiece wdzięki, uzbrojona w spryt i odwagę zabija, dodajmy dość brutalnie, przywódcę wroga, by zaraz potem znów stać się spokojną, pobożną wdową.
I niewątpliwie jest przez to bardzo intrygującą postacią biblijną, inspirującą różnorodnych artystów, zarówno malarzy jak i pisarz. Dlaczego autor wybrał akurat tę postać jako bohaterkę księgi? Jaki był cel napisania tej historii i co mówi nam ona o człowieku w relacji do Boga?
Chcąc odpowiedzieć sobie na te pytania przyjrzyjmy się pewnym cechom księgi. Na początek zbadajmy tło historyczne.
Nakreślone w księdze tło historyczne jest bardzo niespójne. Już w pierwszym zdaniu czytamy:
Był dwunasty rok rządów Nabuchodonozora, który panował nad Asyryjczykami w wielkim mieście Niniwie.
Z dalszej części dowiadujemy się, że Izrael właśnie wrócił z niewoli babilońskiej i z trudem odbudowuje swoją państwowość i narodowość. I to budzące się do życia państwo jest zagrożone kolejnym najazdem silnych wojsk, na czele których stoi nieobliczalny wódz. Jednocześnie tym, który jest przyczyną tej tragicznej dla Izraelitów sytuacji jest Nabuchodonozor, tylko nie król babiloński, którego znamy z innej historii Izraelitów, ale król asyryjski, który chce, aby wszyscy uznali w nim boga. Ziemie Izraela zatem najeżdżają Asyryjczycy, pod wodzą bezwzględnego dowódczy Holofernesa. Możemy domniemywać, że był on Persem[1], gdyż jego imię jest perskim tytułem przysługującym namiestnikowi królewskiemu. Podane miasto Niniwa w tamtym czasie powrotu z niewoli babilońskiej, już nie istniało. Ta niezgodność historyczna od wieków budziła zdziwienie i pewne zamieszanie wśród badaczy Pisma Świętego. W dodatku, kolejny problem stanowiło miasto Betulia wymienione w księdze, które według autora miało być ostatnim bastionem i przeszkodą dla wojsk w dotarciu do Jerozolimy. Do tej pory nie udało się także ustali, gdzie znajdowało się miasto Betulia, i czy w ogóle istniało.
Przez lata badań nad księgą próbowano jakoś uzasadniać te sprzeczności. Wskazywać na pewne powiązania polityczne między atakującymi narodami czy umiejscawiać w geografii palestyńskiej ewentualnego położenia miasta o podobnych cechach jak Betulia. Wszystko to zdawało się jeszcze bardziej utrudniać zrozumienie księgi niż ją wyjaśniać. Po latach zmagań z historią, najnowsza egzegeza doszła do wniosku, że dane historyczne nie mają w księdze znaczenia. Co więcej, zostały one celowo pomieszane. Wygląda na to, że autor specjalnie pozbierał i powiązał różne elementy z historii i geografii Izraela, wplatając w nie także motywy z tradycji hellenistycznych, by stanowiły one tylko kanwę, dramatyczne tło, do historii Judyty. Dlatego też oprócz nieprecyzyjnego przekazu historycznego także czas akcji nie jest ściśle oznaczony, imiona są symboliczne, a liczby wyolbrzymione.
Oczywiste pytanie, które w tym momencie na pewno przychodzi większości z nas do głowy, to proste, dlaczego. Wydaje się, że dlatego, aby jeszcze precyzyjniej wyrazić prawdę zawartą w tej księdze. Odrzucając dywagacje historyczne i polityczne odbiorca może skupić się na treści księgi, na uniwersalizmie zawartego w niej przekazu. Babilon, Asyria i Presja, to wrogowie nie tylko Narodu Wybranego, ale także świątyni, a skoro tak to i wrogowie samego Boga. Dodatkowo autor konstruując swoją opowieść wykazał się wielkim kunsztem literackim. Wprowadzając w swoją opowieść aluzje historyczne doskonale buduje napięcie między wielką armią, opartą na ludzkiej sile, stanowiącą ziemską potęgę, a kruchą kobietą, reprezentującą mały naród wspierany wszechmocą Boga.
To powadzi nas do kolejnego tematu. Mianowicie jak nazwać w takim razie ten gatunek literacki, który odnajdujemy w tej księdze. Księga jest opowiadaniem biblijnym, które wykazuje swoje inspiracje w opowieściach orientalnych w tym w greckiej noweli[2]. Witanie zwycięzców wieńcami rzeczywiście przywołuje zwyczaj grecki[3]. Zdania co do ostatecznego gatunku literackiego są wśród badaczy Biblii podzielone. Są tacy, którzy uważają go za hagadę, czyli utwór literatury żydowskiej oparty na historii biblijnej, zawierający wyjaśnienia i komentarze. Inni skłaniają się ku temu, aby nazwać je opowiadaniem ludowym, czy wręcz nowelą biblijną w stylu greckim[4]. Księga ta niewątpliwie ma cechy charakterystyczne dla tych gatunków, ale nie brakuje w niej także inspiracji gatunkami biblijnymi między innymi eschatologią i apokaliptyką żydowską (por. Jdt 3,6 – Ap 16,16). Coraz częściej dostrzega się w niej liczne aluzje, ironię czy przenośnię co tym samym zbliża ją bardziej do przypowieści[5]. Wskazuje na to samo imię bohaterki tej księgi, które po hebrajski brzmi Jehudit czyli Judejka. Jako taka reprezentuje nie tylko kobiety swojego narodu, ale także cały naród. Wielokrotnie w Biblii Izrael czy Jerozolima, miały żeńską personifikację[6]. Możemy przypuszczać, że podobnie jest i w tym wypadku.
Tekst powstał na przełomie II i I wieku przed Chr. najprawdopodobniej w diasporze żydowskiej w Persji lub Egipcie[7]. Wspomniane w rozdziale czwartym wersecie trzecim oczyszczanie świątyni jest nawiązaniem do dzieła Judy Machabeusza, stąd też łączy się jej powstanie właśnie z okresem machabejskim. W tradycji żydowskiej czyta się tekst tej księgi w święto poświęcenia świątyni. Choć obecnie uważa się, że księga została napisana po grecku, nie brakuje też hipotez o istnieniu jej wersji w języku aramejskim, którą ponoć dysponował św. Hieronim[8], a która nie przetrwał do naszych czasów. Grecki tekst Księgi Judyty zachował się w trzech recenzjach w Septuagincie[9], które ocalały do naszych czasów. Analiza tekstowa księgi wykazuje wyraźnie, że mimo iż powstała po grecku autor stylizuje swój język na semicki, gdyż kieruje ją do greckojęzycznych odbiorców, mieszkańców diaspory, wiernych tradycji Izraela. Ze względu na późny czas powstania jak i fakt, że napisana została w języku greckim księga ta nie stanowi kanonu Biblii Hebrajskiej. W Kościele Katolickim jednak, szybko znalazła się w kanonie i stanowi zbiór ksiąg, które naukowo nazywamy deuterokanoniczne. Kanoniczność księgi potwierdzały kolejne sobory i dekrety począwszy od dekretu Damazego (ok. 382 r.), a ostatecznie potwierdził ją Sobór Trydencki w 1546 r.
Księga Judyty, podobnie jak Księga Estery podejmuje temat ocalenia Narodu Wybranego przez ręce szlachetnej kobiety. Ze względu na teść księgę tę można podzielić na dwie części. Rozdziały od 1. do 7. stanowią wprowadzenie w opowieść. Z nich dowiadujemy się o królu Nabuchodonozorze, który pragnie ukarać narody za zdradę, o wodzu Holofernesie, który odnosząc kolejne zwycięstwa brutalnie rozprawia się z pokonanymi, a ostatecznie o najeździe owych wojsk asyryjskich na ziemie Izraela i oblężeniu miasta, któremu odcięty został dostęp do wody. Od rozdziału 8 rozpoczyna się druga część, która opisuje piękną wdowę, cieszącą się szacunkiem wśród współmieszkańców. Odziedziczywszy po mężu spory majątek zarządza nim samodzielnie. Kiedy słyszy o planach poddania miasta zaprasza starszych i wypominając im brak zaufania Bogu, zachęca do odwagi i rezygnacji z kapitulacji. Po ich odejściu Judyta podejmuje modlitwę i akt skruchy. Uniżając się przed Bogiem prosi Go, aby uczynił ją narzędziem w swoim ręku. Po modlitwie zakłada na siebie piękne szaty i narażając się na hańbę i śmierć wkracza do obozu wroga. Swą urodą oczarowuje Holofernesa, który zaprasza ją do namiotu. Kiedy ten zasypia, odurzony alkoholem, Judyta odcina mu głowę. Skoro tylko w obozie rozchodzi się wieść o śmierci Holofernesa wojska uciekają w popłochu, a miasto Betulia zostaje wyzwolone. Autor rysując portret pięknej i pobożnej wdowy oraz liczne dzieła pokuty, które podejmują Izraelici na wieść o ataku wrogich wojsk, nadaje swojej opowieści aspekt religijny, który w najeździe wrogich wojsk każe widzieć przejaw walki z Bogiem[10]. Styl życia Judyty, samotnej, religijnej wdowy, przywołuje na myśl ideę życia konsekrowanego wdów, które rozwija Nowy Testament (Łk 2,36-37; Tm 5,3-16), jednak w Starym Testamencie idea ta była nie tylko niepopularna, ale także niezalecana. Można mieć wrażenie, że bohaterka wykracza poza ogólne zasady życia przyjęte i akceptowane w swoich czasach. Nie tylko dlatego, że zabija mężczyznę, gani przywódców, czy zwodzi i uwodzi dla ratowania narodu, ale także dlatego, że sama zarządza majątkiem i rezygnuje z udziału w łupach, które jej zaproponowano.
Kluczem do właściwego zrozumienia księgi są mowy, modlitwy i hymn dziękczynny Judyty. Szczególnie rozdział dziewiąty, w którym to Judyta interpretuje swoje zadanie w duchu tradycji Izraela, jako narzędzie ocalenia. Błaga ona Boga o zbawczą interwencję w obronie słabszych. Przywołując postać praojca Symeona z Księgi Rodzaju (Rdz 34), przypomina ona czytelnikowi o starotestamentalnej zasadzie odpłaty, według której każdy występek musi zostać pomszczony, aby przywrócić porządek sprawiedliwości. Wystąpienie Holofernesa przeciw Narodowi Wybranemu jest wystąpieniem przeciw samemu Bogu, gdyż naród ten ma szczególną z Nim więź. Tym samy jest to największe przestępstwo, przez które niejako sam skazuje się na śmierć. Próba zwiedzenia Izraela na drogę odstępstwa od Boga kończy się dla niego tragicznie, ale i jest w tym też pewna przewrotność. Wódz ginie będąc sam zwiedzionym przez kobietę, która sprowadza na niego śmierć. Judyta natomiast idzie odważnie swoją drogą, gdyż wie, że Bóg wspiera tych, którzy przy Nim trwają. Po zwycięstwie Judyty i wycofaniu się wrogich wojsk, cały naród udaje się do Jerozolimy, aby to Bogu podziękować za ocalenie. Zatem walka, którą stoczyła Judyta była walką o ocalenie Jerozolimy i świątyni, a tym samym była walką o najwyższe wartości. Dlatego to Ojcowie Kościoła w Judycie widzieli takie cnoty jak: pobożność, czystość, miłość ojczyzny, męstwo, radę i roztropność[11]. Judyta zdaje się być przedstawicielką wszystkich kobiet biblijnych Starego Testamentu. Ich cechy zostały zebrane w tej jednej osobie. Odnajdujemy w niej atrybuty takich kobiet z Księgi Sędziów jak Jael (Sdz 4,17-22), czy Debory (Sdz 4,4). Jej pochód na czele kobiet (Jdt 15,13) przypomina z kolei Miriam, siostrę Aarona, z Księgi Wyjścia (Wj 15,20-21) idącą na czele kobiet w dziękczynnym tańcu za ocalenie przed zbrojną pogonią Egipcjan. Judyta podobnie jak Estera podejmuje misję ocalenia własnego narodu. Podobnie jak ona łączy w sobie pobożność i bezgraniczną wiarę w Bożą opatrzność z odwagą. Judyta jest niejako uobecnieniem i przypomnieniem[12] wszystkich niezwykłych kobiet Starego Testamentu. Ale nie tylko to. Tradycja Kościoła widzi w niej figurę Maryi, która miażdży głowę węża, podobnie jak Judyta głowę Holofernesa. W Księdze Judyty, oprócz portretu kobiety, zaprezentowany został także obraz Boga, który jest Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17) stwórcą wszystkiego (Jdt 9,5n.12), niezgłębionym (Jdt 8,13-16) Władcą nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18). To On kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2), gromi wrogów (Jdt 9,10; 13,15; 16,5) i bierze w obronę poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11), a Jego imię brzmi Pan (Jdt 94,2; 9,8).
Całe przesłanie księgi ma charakter uniwersalny i opiera się na przekonaniu, że Bóg nieustannie jest obecny w życiu narodu i w życiu każdego człowieka, i daje mu niezliczone dowody swojej opieki. Niezachwiana wiara w Boga, zaufanie, prowadzi człowiek do zwycięstwa.
dr Joanna Kiersztejn
Literatura:
[1] M. Wojciechowski, Judyta, w Niewiastę dzielną kto znajdzie (Prz 31,10). Rola kobiet w biblijnej historii zbawienia. Red. A. Kubiś, K. Napora, Wydawnictwo KUL, Lublin 2016, s. 141. Zob. także Pismo Święte Sergo i Nowego Testamentu, Edycja św. Pawła, Częstochowa 2009, Jdt 2,4, przypis.
[2] M. Wojciechowski, Judyta..., s. 141.
[3] Zob. E. Zawiszewski, Księgi historyczno-dydaktyczne. Księga Judyty, w: Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Pallottinum, Poznań 1999, s. 222.
[4] M. Wojciechowski, Wpływy greckie w Biblii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012, s. 160.
[5] M. Wojciechowski, Judyta…, s. 142.
[6] Tamże, s. 142.
[7] M. Starowieyski, Tradycje Biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2011, s. 168.
[8] W.F. Harrington, Klucz do Biblii, PAX, Warszawa 1995, s. 343.
[9] E. Zawiszewski, Księgi historyczno-dydaktyczne. s. 221.
[10] Por., tamże, s. 223.
[11] Tamże, s. 223.
[12] M. Wojciechowski, Judyta, s. 144.
